Szanowni Państwo, celem napisania tego artykułu było przypomnienie o bardzo ważnej możliwości, którą jako obywatele nabyliśmy z dniem 17 listopada 2023 r., a mianowicie chodzi o możliwość zastrzeżenia swojego numeru PESEL. Uprawnienie to wynika z przyjęcia do porządku prawnego ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia niektórych skutków kradzieży tożsamości (Dz.U. 2023 poz. 1394). Celem wspomnianej powyżej regulacji jest przeciwdziałanie zawieraniu umów dot. usług finansowych (tj. pożyczki, kredyty), przy użyciu skradzionych danych osobowych. Skutki prawne dokonanego zastrzeżenia dotyczą zdarzeń występujących od 1 czerwca 2024 r.
Obowiązek zweryfikowania numeru PESEL pod kątem zastrzeżenia istnieje w przypadku zawierania:
- Umowy rachunku osobistego;
- Umowy pożyczki;
- Umowy kredytu;
- Umowy leasingowej
- Udzielania limitu na karcie kredytowej;
- Udzielania kredytu konsumenckiego;
- Udzielania pożyczki pozabankowej;
Rzecznik Konsumentów przypomina, że w dalszym ciągu wzrasta liczba przypadków oszustów, do których dochodzi przy użyciu skradzionych danych osobowych. Optymizmem napawa jednak fakt, iż wzrasta również poziom świadomości społecznej co do potrzeby ochrony danych osobowych. Wiele informacji o osobie można uzyskać w sposób bezprawny, ale należy pamiętać również o tym, że mnóstwo danych znajduje się w zbiorach publicznych. W tej kwestii podzielam zdanie Rzecznika Praw Obywatelskich, który negatywnie ocenia dostępność danych osobowych w publicznych rejestrach, albowiem numer PESEL znajduje się w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych, Krajowym Rejestrze Sądowym, czy też w Elektronicznych Księgach Wieczystych. Kodeks cywilny zawiera co prawda zapisy umożliwiające uchylenie się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych przez osobę nieuprawnioną, lecz wspomniane zapisy nie chronią dostatecznie osoby, której dane zostały skradzione. Wspomnieć należy również, iż obecnie funkcjonujące usługi dot. zastrzeżenia numeru PESEL tj. zastrzeżenie kredytowe, usługa „Bezpieczny PESEL”, portal chronpesel.pl, mają ograniczony zasięg i skuteczność.
Niewielu konsumentów wie jaki ogrom informacji dot. danej osoby skrywa jej numer PESEL. Oprócz tak oczywistych danych jak imię i nazwisko osoby, czy też nazwisko rodowe, przy użyciu numeru PESEL możemy ustalić również np.: imię i nazwisko rodowe oraz numer PESEL małżonka, datę zawarcia związku małżeńskiego wraz z oznaczeniem aktu małżeństwa i urzędu stanu cywilnego, w którym został on sporządzony, adres i datę zameldowania na pobyt stały, serię, numer i datę ważności ostatniego wydanego dowodu osobistego obywatela polskiego. Ogrom danych sprawia, iż tak ważna staje się szczególna ochrona prawna i faktyczna w zakresie dostępu, pozyskiwania i przetwarzania numeru PESEL. W związku z tym, iż przy pomocy numeru PESEL możemy ustalić dane dot. osoby, jej małżonka czy rodziców, kradzież numeru PESEL godzi nie tylko w nasze dobro, ale też dobro innych osób z naszej rodziny.
Osoba posiadająca zastrzeżony numer PESEL:
- W przypadku zawarcia umowy na rzecz tej osoby, czynność prawna będzie obarczona sankcją nieważności.
- Nie będzie mogła w ciągu jednego dnia wypłacić we wszystkich placówkach danego podmiotu sumy przekraczającej trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę (minimalne wynagrodzenie za pracę określa ustawa z dnia 10 października 2002 r.). To ograniczenie w przypadku posiadania zastrzeżonego numeru PESEL, może być szczególnie przydatne seniorom, którzy padają ofiarą oszustów przy wykorzystaniu „metody na wnuczka”, „metody na policjanta”.
Czynność zastrzeżenia numeru PESEL to dowód najwyższej staranności w ochronie własnych danych osobowych. Wspomnianego zastrzeżenia możemy dokonać w dwojaki sposób: składając wniosek w urzędzie gminy (w każdej gminie w Polsce w oderwaniu od miejsca zamieszkania) lub poprzez działanie w systemie „mObywatel”. W celu dokonania zastrzeżenia numeru PESEL w urzędzie gminy konieczne jest złożenie wniosku w postaci papierowej wraz z własnoręcznym podpisem. Organ wówczas po pozytywnej weryfikacji tożsamości dokonuje zarejestrowania zastrzeżenia lub cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL w rejestrze. Osoba dokonująca ww. zastrzeżenia lub jego cofnięcia otrzymuje stosowne potwierdzenie wykonania tej czynności.
Czynności w Rejestrze Zastrzeżeń, które może dokonywać każda osoba:
- Zastrzeżenie numeru PESEL;
- Cofnięcie zastrzeżenia;
- Ustawienie automatycznego zastrzeżenia numeru PESEL;
- Sprawdzenie historii weryfikacji numeru PESEL przez instytucje, firmy, czy też osoby prywatne;
- Podgląd historii zmian statusu.
Niedopuszczalne będzie natomiast wpisywanie numeru PESEL do rejestru zastrzeżeń jako sankcja dla osób zadłużonych w celu przeciwdziałania zaciąganiu kolejnych zadłużeń. Działanie takie stanowiłoby bowiem ograniczenie swobody zawierania umów przez jednostkę. Na podkreślenie zasługuje również fakt, iż zastrzeżenia numeru PESEL nie możemy dokonać poprzez pełnomocnika. Należy również zauważyć, iż zastrzeżenie numeru PESEL osoby ubezwłasnowolnionej przez pełnomocnika może zostać dokonane wyłącznie osobiście w urzędzie gminy. Pełnomocnik osoby ubezwłasnowolnionej nie może dokonać zastrzeżenia numeru PESEL przez profil zaufany, co budzi szczególnie wiele kontrowersji.
Ustawodawca przewidział jednak pewne wyłączenia od obowiązku weryfikacji numeru PESEL tj. w przypadku kredytów, gdy kwota kredytu nie wpływa do kredytobiorcy, lecz do sprzedawcy, od którego to kredytodawca nabywa określone produkty lub usługi. Umowa taka musi zostać zawarta za pomocą środków komunikacji elektronicznej na odległość, w ramach umowy o charakterze ciągłym. Łączna wartość zobowiązań do zapłaty z tytułu udzielonych kredytów konsumenckich w żadnym momencie nie może przekraczać wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Brak takiego wyłączenia od obowiązku weryfikacji numeru PESEL spowolniłby dynamikę obrotu w ramach zakupów online z odroczoną płatnością.
Podsumowując chciałabym zaznaczyć, iż Rzecznik Konsumentów, mając na uwadze bezpieczeństwo, szczególnie seniorów – konsumentów, ocenia pozytywnie wprowadzenie systemu zastrzeżeń numeru PESEL. Jednocześnie należy zaznaczyć jednak, iż ustawodawca powinien poczynić pewne kroki w celu zabezpieczenia danych osobowych, które istnieją już w publicznych rejestrach.
